Mga Pang-ugnay sa Pagbibigay ng Sanhi at Bunga

Paksang-Aralin

Mga Pang-ugnay sa Pagbibigay ng Sanhi at Bunga

Sa pagtuturo ng gramatika, hinihimay-himay ang katuturan ng bawat salita upang lubos na maunawaan ng mga mag-aaral, at upang ito’y kanilang magamit sa angkop na mga pagkakataon. Ang mga salitang pangnilalaman (content words) na siyang nagsasaad ng mga paksa at panaguri ay madaling nakikilala sa tulong ng mga salitang istruktural (functional words). Kaya masasabing bawat salita na nakapaloob sa isang pangungusap ay nagtataglay ng iba’t ibang gampanin sa paghahatid ng tiyak na mensahe sa komunikasyon.

            Ang yunit na ito ay nakatuon sa iba’t ibang mga pang-ugnay (connectors) na ginagamit sa pagbibigay ng sanhi (cause) at bunga (effect) na siyang ginagamit natin sa mabisang paglalahad ng isang pangyayari. Malalaman din dito ang kahalagahan ng pagbibigay ng malinaw na mensahe lalo na’t nakapaloob ang pagbibigay ng naging sanhi at ang magiging bunga nito.

Mga Layunin

Sa pagtatapos ng yunit na ito, inaasahang ang mga mag-aaral ay:

•• Nakikilala ang mga pang-ugnay sa pagbibigay ng sanhi at bunga;

•• Natutukoy ang angkop na paggamit ng mga pang-ugnay sa pagbibigay ng sanhi at bunga; at

•• Nakasusulat ng tekstong may angkop na paggamit sa mga pang-ugnay sa pagbibigay ng sanhi at bunga.

Balik-Aral

Sa nakaraang aralin, tinalakay ang mga salitang pangnilalaman gaya ng pangngalan, pandiwa, panghalip, pang-uri, at pang-abay. Nalinaw na sa aralin kung ano ang katuturan at mga halimbawa ng mga salitang pangnilalaman. Ngayon, nakatuon naman ang yunit na ito sa pagtalakay sa mga salitang istruktural o pantulong gaya ng mga pang-ugnay.

Basahin

May Natutuhan

ni Charisse P. Talatala

Isang umaga, naglalakad si Dan sa tulay ng Caingin nang bigla siyang tinawag ni Bongbong.

“Dan, baha pa rin ba sa barangay ninyo?”

“Oo, Bongbong mataas pa rin ang baha sa aming barangay” sagot ni Dan.

“May sanhi at bunga kasi ang pagbaha” sagot ni Bongbong.

“Bongbong, ano ba ang sanhi ng pagbaha at ano ang bunga nito sa tao?” tanong ni Dan.

“Maraming kasing basura na nakaimbak sa mga ilog, kanal, at sa iba pang mga daluyan ng tubig. Isa pa, ang pagputol sa mga punong-kahoy o illegal logging. Ang mga punong-kahoy kasi ang siyang sumisipsip sa tubig na dulot ng labis na ulan at siyang nagpapatibay sa lupa ng mga bundok para maiwasan ang pagguho ng lupa o landslide.
Ang sanhi ng baha ay ang pagragasa ng tubig-ulan dahil sa pagtatambak o pagpapataas sa iba’t ibang mga lugar. At ang bunga naman nito ay pagdami ng mga iba’t ibang uri ng sakit, pagkawala ng kabuhayan ng mga tao tulad ng mga pananim, at pagkamatay ng ibang mga taong na nasa lowland area,” mahabang paliwanag ni Bongbong. 
“Salamat at marami akong natutunan sa iyo Bongbong, sa saglit na pagkikita natin ngayong araw, sana humupa na ang baha upang makapaglinis na ako ng mga nalubog na gamit sa bahay at barangay namin.” natutuwang sagot ni Dan.

Sagutin

1. Tungkol saan ang pinag-usapan ng magkaibigang Bongbong at Dan?

2. Ano-ano ang mga sanhi ng pagbaha sa ilang mga lugar?

3. Ano-ano naman ang nagiging bunga nito sa atin?

Talakayin

            Ang mga pahayag na nagbibigay ng sanhi at bunga ay halimbawa ng diskursong naglalahad. Ipinaliliwanag dito kung ano-ano ang mga dahilan ng isang pangyayari, at kung ano-ano rin ang nagiging resulta nito. Mas magiging madali ang pag-unawa at pagbuo ng mga pangungusap na nagbibigay ng sanhi at bunga kung angkop ang mga pang-ugnay na ginagamit dito.

            Ang mga pang-ugnay ay matatagpuan sa gitnang ng isang pangungusap, bilang tagapag-ugnay ng isang sugnay na makapag-iisa (independent clause) at isa o higit pang sugnay na di-makapag-iisa (dependent clause). Maaari din namang nasa unahan ito ng pangungusap, at bantas ang siyang naghihiwalay sa mga sugnay.

Naririto ang mga pang-ugnay na ginagamit sa pagbibigay ng sanhi:

·         Sapagkat/Pagkat

Mga halimbawang pangungusap:

Nag-aaral ako nang mabuti sapagkat kinakailangan kong ipasa ang lagumang pagsusulit sa Biyernes.

‘Pagkat iisa lamang ang buhay ng tao, nararapat lamang na sulitin niya ito.

·         Dahil/Dahilan sa

Mga halimbawang pangungusap:

Nagkasakit si Adam dahil naligo siya sa ulan at hindi agad nakapagbanlaw.

Patong-patong na interes sa utang, dahilan sa gahamang mga kapitalista ang sinapit ng negosyo ni Lofel.

·         Palibhasa

Mga halimbawang pangungusap:

Palibhasa’y mayaman kaya wala pakialam si Russel sa nasasayang niyang tuition fee sa tuwing liliban siya sa klase.

Masarap magluto si Anna, palibhasa’y laki sa pamilya ng mga chef.

·         Kasi

Mga halimbawang pangungusap:

“Hindi na ako makapapasok next semester kasi mahina ang kita ni Tatay ngayon”, ani Karla.

Kasi nama’y ayaw umitim, kaya hindi naglalalabas itong si Anna.

·         Naging­

Mga halimbawang pangungusap:

Pagkabaon sa utang ang naging dahilan ng pagsasara ng tindahan ni Aling Martha.

Naging malulungkutin si Tina nang maghiwalay sila ng nobyo.

            Dapat malinaw na nailalahad ang dahilan/sanhi ng isang pangyayari. Madali itong matutukoy kung pipiliin ang pinakaangkop na pang-ugnay upang gamitin sa pangungusap.

Naririto naman ang mga pang-ugnay na ginagamit sa pagbibigay ng bunga:

·         Kaya/Kaya naman

Mga halimbawang pangungusap:

Naparami ang pagkain niya ng manggang hilaw kaya sumakit ang kaniyang tiyan.

Kaya dumarami ang mahirap dahil maraming korap sa pamahalaan.

·         Dahil dito

Mga halimbawang pangungusap:

Gabi na nakauwi si Bea dahil dito nakagalitan siya ng kaniyang ama kinaumagahan.

Patuloy pa rin ang ilegal na pagbebenta ng droga sa kabataan dahil dito pinaigting pang lalo ang puwersa ng kapulisan.

·         Bunga nito

Mga halimbawang pangungusap:

Talamak ang pagputol ng mga puno sa kabundukan ng Sierra Madre, bunga nito ay biglaang pagbaha sa kanayunan.

Nagsikap sa pag-aaral si Biboy kahit na siya ay working student, bunga nito nakapagtapos siya nang may karangalan.

            Mahalagang malaman na ang mga pang-ugnay na ginagamit sa pagbibigay ng sanhi at bunga ay mga pangatnig na pananhi. Ang mga pangatnig (conjunction) ay pang-ugnay na ginagamit upang pagdugtungin ang dalawa o higit pang sugnay na makapag-iisa o sugnay na di-makapag-iisa. Samantala, tinatawag namang pang-abay na kusatibo ang sugnay na di-makapag-iisa at siyang nagsasaad ng naging dahilan ng isang pangyayari, kalimitang pinangungunahan ito ng dahilan sa.

            Dapat tandaan na mga pang-ugnay ay nagsisilbing tagapag-ugnay (connector) ng mga sugnay at parirala sa loob ng isang pangungusap. Kinakailangang nakikilala ang bawat pang-ugnay na ginamit sa pagbibigay ng sanhi at bunga ng isang pangyayari upang matiyak kung ano ba ang sanhi at kung ano ba ang naging bunga nito.

Subukin

1.      Bumuo ng sampung pangungusap na nagsasaad ng sanhi at bunga, gumamit ng mga angkop na pang-ugnay sa bawat pangungusap.

2.      Basahin ang seleksiyon sa ibaba, tukuyin ang sanhi at bunga ng mga pangyayari. Salungguhitan ng isang beses ang mga pariralang nagsasaad ng sanhi. Salungguhitan naman ng dalawang beses ang mga pariralang nagsasaad ng bunga. Bilugan ang mga pang-ugnay na ginamit.

Seleksiyon:

“Napapansin kong lagi na lang akong pinagagalitan ni Inay, lalo na’t kung natatalo siya sa sugal. Noong isang araw, halos mabuwal ako sa daan nang maitulak niya ako dahil sa panggigigil, muntik rin akong masagasaan ng paparating na sasakyan. Hindi ko alam kung bakit ganoon si Inay. Kanina, natalo na naman siya sa sugal kaya galit na naman siyang umuwi sa amin. Naghahanap siya ng makakain ngunit hindi pa naman ako nakapagsaing, wala naman kasing iniwang pera si Itay. Tiyak mabubugbog na naman ako ni Inay, kaya parang gusto ko na lang umalis, gusto kong takasan si Inay. Dali-daling binalot ko ang mga gamit ko, aalis ako dahil hindi ko na kaya ang ginagawa sa akin ni Inay. Paalam Inay, sana’y hindi ka na matalo sa sugal dahil wala na ako, wala na ang malas sa buhay ni Inay.”

3.    Sumulat ng isang maikling tekstong naglalahad ng mga sanhi at bunga ng isang pangyayari. Maaaring pumili ng anumang paksa.

Karagdagang Pagsasanay

Panuto: Dugtungan ang sumusunod na pahayag, magbigay ng posibleng maging bunga ng mga pangyayari. Tiyaking gumagamit ng mga angkop na pang-ugnay.

1. Umulan nang malakas kahapon_______________________________________________.
2. Naglunsad ng programang OPLAN-Sagip Kalikasan ang pamahalaang pambarangay _____.
3. Maraming nagtatapon ng basura sa ilog ________________________________________.
4. Sama-samang naglinis ng pamayanan ang mga mamamayan ng Brgy. 164 _____________.
5. Dumarami na ang mga nangangaso sa gubat _____________________________________.

Paglalagom

Ang mga pang-ugnay na ginagamit sa pagbibigay ng sanhi at bunga ay: sapagkat/pagkat, dahil/dahilan sa, palibahasa, kasi, naging, kaya/kaya naman, dahil dito, at bunga nito. Ito ay mga pangatnig na pananhi na nag-uugnay sa isang sugnay na makapag-iisa at isa o higit pang sugnay na makapag-iisa. 

Mga Sanggunian

Alfonso, Santiago. Makabagong Balarilang Filipino (Binagong Edisyon). Rex Book Store. Quezon City. 2003.

https://prezi.com/stsetq9e0mdq/sanhi-at-bunga/